Het koloniale spoor naar het
Midden-Oosten
LEESTIJD: 2 MINUTEN
FOTO: KEKE KEUKELAAR
Christa van der Fels – Medische Wetenschappen
A’j better wilt wördn bi’j al half gezoond. (Twentse wijsheid)
STELLING
“
‘De spelers zijn veranderd,
het spel niet’
TEKST: LIEKE VAN DEN KROMMENACKER
Voor haar boek De Bagdad-Berlijnexpress reisde Ana van Es, Volkskrant-verslaggever en alumna rechten 2010, langs de ooit zo veelbelovende ‘koloniale’ spoorlijn van Berlijn naar Bagdad. Deze route, die dwars door het voormalig kalifaat van IS loopt, is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van het 20e-eeuwse Midden-Oosten. ‘Ik denk dat veel mensen niet scherp hebben hoe groot de Europese invloed daar is geweest.’
Onlangs trof Volkskrantverslaggever Ana van Es (38) in Groningen haar negentigjarige buurvrouw van even verderop in de straat. De dame had net De Bagdad-Berlijnexpress gelezen, de in mei verschenen reisgeschiedenis die Van Es optekende na vijfenhalf jaar correspondent in het Midden-Oosten te zijn geweest. ‘Ik heb níks met het Midden-Oosten,’ riep de buurvrouw monter, ‘maar dit, dit snap ik en dit vind ik leuk!’ Van Es begint smakelijk te lachen. ‘Dat is toch schitterend. Ik heb dit boek echt geschreven voor gewone mensen die een leuk boek over het Midden-Oosten willen lezen.’
Absurditeit
De kwalificatie ‘leuk boek’ zegt iets over hoe Van Es haar werk – en het leven – aanvliegt: met vaste tred op de misstand of het gevaar (lees: oorlog) af, maar nooit zonder een zeker gevoel voor de absurditeit van het grote geheel der dingen. ‘Bij de Iraakse spoorwegen is het eerder regel dan uitzondering dat je tijdens het werk wel eens een aanslag hebt overleefd,’ schrijft ze in De Bagdad-Berlijnexpress. Neem kapitein Dhafir, machinist op de nachttrein naar Bagdad. De beste man overleefde zeventien aanslagen op de trein, maar piekert niet over een andere baan.
Gewapende soldaten
Waarom niet, vroeg Van Es, die voor haar boek het traject van de ooit zo veelbelovende spoorlijn volgde, deels door het voormalig kalifaat van IS. ‘Ja hoe zal hij het uitleggen?’ schrijft ze. ‘Met een vraag aan mij. “Werk jij hier in Irak als journalist omdat het moet, of omdat je het leuk vindt?”’
Precies.
En dat er dan hier en daar gewapende soldaten mee rennen langs de uit veiligheidsoverwegingen stapvoets rijdende trein; ach, ja.
Expansiedrift
Scherpzinnig en volmaakt onderkoeld verknoopt Van Es in haar boek de 20e-eeuwse geschiedenis van het Midden-Oosten met het verhaal van de spoorbaan die in de vorige eeuw stukje bij beetje werd aangelegd door ruziënde Duitsers, Britten en Fransen in al hun expansiedrift en de zoektocht naar olie en oudheden. Bovendien zou het gebied op deze manier ook aantrekkelijk worden voor de Europese reiziger.
Even een strakke lijn
Met leesbaar plezier dient Van Es de hoofdrolspelers van deze koloniale machtsstrijd op, onder wie de Duitse diplomaat en archeoloog Max von Oppenheim en de Britse archeoloog en ontdekkingsreiziger Gertrude Bell. Deze laatste tekende op een ‘welbestede zondagochtend’ in de jaren twintig van de vorige eeuw letterlijk de grens van Zuid-Irak in op de kaart. Van Es: ‘Ze aarzelde nog wel even hoe het dan zit met al die stammen en waterbronnen die nu voorgoed in verschillende landen liggen. Maar joh, gewoon even een strakke lijn erdoor en dan was het wel goed, toch?’
Verkleed als circusartiesten
Het is een van de vele krankzinnige voorbeelden die voorbijkomen in de geschiedenis van landen die ooit behoorden tot het Ottomaanse Rijk. Zo bedacht Von Oppenheim vanachter een Berlijns bureau een plan om de Britten te slim af te zijn: Duitse moslims inlijven voor een jihad in de Britse koloniën en zo moslims massaal in opstand laten komen tegen hun overheerser. Per spoor en verkleed als circusartiesten zouden ze ‘ongezien’ naar de Arabische wereld worden vervoerd.
Verschrikkelijke luchtaanvallen
‘Ik denk dat veel mensen niet scherp hebben hoe groot de Europese invloed in het Midden-Oosten is geweest’, zegt Van Es. ‘En hoe dit verleden nog steeds doorwerkt in het leven van de mensen daar.’ Zo heeft ook het wrede bewind van dictator Bashar al-Assad in het huidige Syrië wortels in het verleden: Assad is aan de macht gebleven door met luchtaanvallen zijn burgers uit te moorden. De Europese machthebbers deden dat daar honderd jaar geleden ook. ‘Wat ik me, voor ik dit boek ging schrijven, nooit heb gerealiseerd, is dat zowel de Fransen als de Britten al in de jaren twintig van de vorige eeuw verschrikkelijke luchtaanvallen hebben uitgevoerd op Irak en Syrië. Dat is daar echt geïntroduceerd door Europa.’
China en Irak
Inmiddels is Van Es weer neergestreken in Groningen, de stad waar ze rechten studeerde en van waaruit ze nu het hele land door reist voor haar wekelijkse verslaggeverscolumn. Duizenden kilometers verderop, in Irak, wordt nog altijd geprobeerd de trein van Basra, via Bagdad naar Mosul te laten rijden. Alleen staan niet langer Europese landen aan het roer, maar China en Irak. Van Es: ‘De spelers zijn veranderd, maar het spel niet. Het zijn steeds weer andere machthebbers die menen de beschaving te komen brengen.’
LEESTIJD: 2 MINUTEN
Het koloniale spoor naar het
Midden-Oosten
Christa van der Fels – Medische Wetenschappen
A’j better wilt wördn bi’j al half gezoond. (Twentse wijsheid)
STELLING
FOTO: KEKE KEUKELAAR
“
‘De spelers zijn veranderd,
het spel niet’
Onlangs trof Volkskrantverslaggever
Ana van Es (38) in Groningen haar negentigjarige buurvrouw van even verderop in de straat. De dame had net De Bagdad-Berlijnexpress gelezen, de in mei verschenen reisgeschiedenis die Van Es optekende na vijfenhalf jaar correspondent in het Midden-Oosten te zijn geweest. ‘Ik heb níks met het Midden-Oosten,’ riep de buurvrouw monter, ‘maar dit, dit snap ik en dit vind ik leuk!’ Van Es begint smakelijk te lachen. ‘Dat is toch schitterend. Ik heb dit boek echt geschreven voor gewone mensen die een leuk boek over het Midden-Oosten willen lezen.’
Absurditeit
De kwalificatie ‘leuk boek’ zegt iets over hoe Van Es haar werk – en het leven – aanvliegt: met vaste tred op de misstand of het gevaar (lees: oorlog) af, maar nooit zonder een zeker gevoel voor de absurditeit van het grote geheel der dingen. ‘Bij de Iraakse spoorwegen is het eerder regel dan uitzondering dat je tijdens het werk wel eens een aanslag hebt overleefd,’ schrijft ze in De Bagdad-Berlijnexpress. Neem kapitein Dhafir, machinist op de nachttrein naar Bagdad. De beste man overleefde zeventien aanslagen op de trein, maar piekert niet over een andere baan.
Gewapende soldaten
Waarom niet, vroeg Van Es, die voor haar boek het traject van de ooit zo veelbelovende spoorlijn volgde, deels door het voormalig kalifaat van IS. ‘Ja hoe zal hij het uitleggen?’ schrijft ze. ‘Met een vraag aan mij. “Werk jij hier in Irak als journalist omdat het moet, of omdat je het leuk vindt?”’
Precies.
En dat er dan hier en daar gewapende soldaten mee rennen langs de uit veiligheidsoverwegingen stapvoets rijdende trein; ach, ja.
Expansiedrift
Scherpzinnig en volmaakt onderkoeld verknoopt Van Es in haar boek de 20e-eeuwse geschiedenis van het Midden-Oosten met het verhaal van de spoorbaan die in de vorige eeuw stukje bij beetje werd aangelegd door ruziënde Duitsers, Britten en Fransen in al hun expansiedrift en de zoektocht naar olie en oudheden. Bovendien zou het gebied op deze manier ook aantrekkelijk worden voor de Europese reiziger.
Even een strakke lijn
Met leesbaar plezier dient Van Es de hoofdrolspelers van deze koloniale machtsstrijd op, onder wie de Duitse diplomaat en archeoloog Max von Oppenheim en de Britse archeoloog en ontdekkingsreiziger Gertrude Bell. Deze laatste tekende op een ‘welbestede zondagochtend’ in de jaren twintig van de vorige eeuw letterlijk de grens van Zuid-Irak in op de kaart. Van Es: ‘Ze aarzelde nog wel even hoe het dan zit met al die stammen en waterbronnen die nu voorgoed in verschillende landen liggen. Maar joh, gewoon even een strakke lijn erdoor en dan was het wel goed, toch?’
Verkleed als circusartiesten
Het is een van de vele krankzinnige voorbeelden die voorbijkomen in de geschiedenis van landen die ooit behoorden tot het Ottomaanse Rijk. Zo bedacht Von Oppenheim vanachter een Berlijns bureau een plan om de Britten te slim af te zijn: Duitse moslims inlijven voor een jihad in de Britse koloniën en zo moslims massaal in opstand laten komen tegen hun overheerser. Per spoor en verkleed als circusartiesten zouden ze ‘ongezien’ naar de Arabische wereld worden vervoerd.
Verschrikkelijke luchtaanvallen
‘Ik denk dat veel mensen niet scherp hebben hoe groot de Europese invloed in het Midden-Oosten is geweest’, zegt Van Es. ‘En hoe dit verleden nog steeds doorwerkt in het leven van de mensen daar.’ Zo heeft ook het wrede bewind van dictator Bashar al-Assad in het huidige Syrië wortels in het verleden: Assad is aan de macht gebleven door met luchtaanvallen zijn burgers uit te moorden. De Europese machthebbers deden dat daar honderd jaar geleden ook. ‘Wat ik me, voor ik dit boek ging schrijven, nooit heb gerealiseerd, is dat zowel de Fransen als de Britten al in de jaren twintig van de vorige eeuw verschrikkelijke luchtaanvallen hebben uitgevoerd op Irak en Syrië. Dat is daar echt geïntroduceerd door Europa.’
China en Irak
Inmiddels is Van Es weer neergestreken in Groningen, de stad waar ze rechten studeerde en van waaruit ze nu het hele land door reist voor haar wekelijkse verslaggeverscolumn. Duizenden kilometers verderop, in Irak, wordt nog altijd geprobeerd de trein van Basra, via Bagdad naar Mosul te laten rijden. Alleen staan niet langer Europese landen aan het roer, maar China en Irak. Van Es: ‘De spelers zijn veranderd, maar het spel niet. Het zijn steeds weer andere machthebbers die menen de beschaving te komen brengen.’
Voor haar boek De Bagdad-Berlijnexpress reisde Ana van Es, Volkskrant-verslaggever en alumna rechten 2010, langs de ooit zo veelbelovende ‘koloniale’ spoorlijn van Berlijn naar Bagdad. Deze route, die dwars door het voormalig kalifaat van IS loopt, is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van het 20e-eeuwse Midden-Oosten. ‘Ik denk dat veel mensen niet scherp hebben hoe groot de Europese invloed daar is geweest.’
TEKST: LIEKE VAN DEN KROMMENACKER