Salvatore Profeta wordt gearresteerd door de politie tijdens een inval waarbij de maffiafamilie ‘Guadagna’ uit Palermo werd uitgeschakeld. Palermo, Italië, 12 november 2015.
FOTO: EPA / MIKE PALAZZOTO
In Italië was men al stappen verder met de aanpak van maffiacriminaliteit. Zelfs in Nederland zijn de namen van Paolo Borsellino en vooral Giovanni Falcone bekend. Deze onderzoeksrechters pionierden in de jaren negentig met nieuwe methoden. Zo introduceerden ze bijvoorbeeld de kroongetuige. Een kleinere vis uit een maffianetwerk, die in ruil voor informatie strafvermindering krijgt. Dat vergt veel van die kroongetuigen en hun familie. Immers: wie praat die gaat. Falcone en Borsellino hebben een hoge prijs betaald voor hun inzet, ze zijn beiden vermoord. Maar door hun aanpak zijn talloze maffiosi achter de tralies verdwenen.
Kroongetuigen
Het Nederlandse werk met kroongetuigen is nog in ontwikkeling, daarom is het interessant om te zien hoe de Italiaanse juristen door schade en schande wijs zijn geworden. Peters noemt als voorbeeld dat kroongetuigen in Italië binnen 180 dagen moeten vertellen wat ze weten. Dat hoeft nog niet in detail worden vastgelegd, maar hun verklaring moet wel aangeven wat hun informatie ongeveer omhelst. Anders kan de kroongetuige de informatie zijn verhaal over jaren uitsmeren en voorwaarden stellen. ‘Ze komen dan in een onderhandelingspositie en daarmee kunnen ze het Openbaar Ministerie onder druk zetten.’
Geen beveiliging
Ook zijn ze in Italië verder met de persoonsbeveiliging. Officieren van Justitie, advocaten en familieleden van de kroongetuigen worden van meet af aan goed beschermd. Voor rechters ligt dat anders; Peters kent rechters die tijdens het proces pertinent niet beveiligd willen worden. Ze vrezen dat dat de schijn van partijdigheid zou wekken. ‘Ik heb in Palermo aan rechters die op zulke zaken zaten gevraagd. “Krijgen jullie counseling, hebben jullie psychologische begeleiding?” Dan keken ze me glazig aan. Zij redeneren: dit hoort bij mijn werk, dus ik doe het.’
Definitie maffiacriminaliteit
Een ander punt waarbij Nederland in Italië zijn licht kan opsteken, is de definitie van ‘maffia’. In Nederland gebruiken we de term ‘ondermijning’ als het gaat om criminaliteit die grote maatschappelijke impact heeft, bijvoorbeeld grootschalige drugscriminaliteit. ‘Dat is beleidstaal, die zeker zinvol is, want zo zijn dingen op de agenda gekomen. Maar als juristen kunnen we er verder niets mee.’ Het Italiaanse strafrecht kent inmiddels wel een heldere definitie van maffiacriminaliteit, waarin bijvoorbeeld de omertà, de geheimhoudingsplicht, en de term onderwerping zijn opgenomen. Wordt iemand volgens die definitie schuldig bevonden aan maffiacriminaliteit, kan hem of haar een zwaardere straf worden opgelegd.
Colleges vergelijkend strafrecht
Inmiddels heeft Peters haar vizier verlegd, en doet ze rechtsvergelijkend onderzoek naar hoe artificiële intelligentie het opnemen van getuigenverklaringen kan automatiseren. Toeleggen op rechtsvergelijking komt in Nederland weinig voor, vertelt ze. Collega’s die het oppakken doen het er vaak bij, naast een andere expertise.
Als beginnende rechtenstudent had Peters geen idee dat dit haar pad zou worden, ze wist simpelweg nog niet dat dit pad bestond. Het werd rechten omdat ze maatschappelijke impact wilde maken. Een uitwisseling in Rome bevestigde wat ze al dacht: haar werk moest een internationaal karakter hebben. Toen ze eenmaal aanschoof bij colleges vergelijkend strafrecht was het een gedane zaak. ‘Mijn docent en later promotor Peter Tak zei altijd: “strafrechtvergelijking is lezen, schrijven, presenteren, netwerken en reizen.” Dat was alles wat ik wilde, en dat doe ik nu ook. Ik probeer nieuwe mensen te enthousiasmeren, ik wil ze laten zien dat een wetenschapper niet iemand hoeft te zijn die zich met boeken in een kamer opsluit.’
Ilonka N. De Keijzer – Faculteit Medische Wetenschappen
Science can never solve one problem without raising ten more problems.
George Bernard Shaw
STELLING
Laura Peters
Laura Peters (1981) is sinds 2023 Universitair hoofddocent straf- en procesrecht in Groningen, waar ze in 2011 begon als postdoc.
Ze studeerde in Nijmegen, waar ze in 2012 promoveerde in Nijmegen. Tijdens haar promotieonderzoek was ze gastonderzoeker in Freiburg (Duitsland) en Bologna.
Ze maakte de podcastserie ‘De strijd tegen de maffia’, met toonaangevende experts uit Nederland en Italië.
Peters liep deze zomer voor de tweede keer de Nijmeegse vierdaagse uit. (‘Dan ben ik weer even vier dagen thuis onder mensen met een zachte g. En het is een fysieke overwinning’)
“
‘Voor rechters in Palermo horen risico’s bij het vak’
TEKST: FRANKA HUMMELS
Laura Peters is sinds deze zomer getooid met de titel Cavalliere dell’Ordine della stella d’Italia,
ridder in de orde van de Italiaanse ster. Een hoge Italiaanse onderscheiding, met de handtekening van
de president. De universitair hoofddocent straf- en procesrecht aan de RUG had deze decoratie niet
zien aankomen. ‘Toen ik het mailtje met de uitnodiging kreeg, dacht ik: klopt dit wel? Ik heb zelfs
even bij de ambassade geverifieerd of ik echt naar de residentie moest komen.’
Context wetten
Peters raakte bij de Italianen in de kijker, vanwege haar jarenlange rechtsvergelijkende onderzoek en haar kennis van de Italiaanse taal en cultuur. Voor een groot project verdiepte ze zich in de Italiaanse anti-maffiawetgeving. Konden beide landen iets van elkaar opsteken? Peters denkt absoluut van wel.
Wetten kun je nooit een-op-een kopiëren, zegt ze, je kunt hoogstens in andere landen inspiratie opdoen. Wetten bestaan immers altijd in een context, in samenhang met andere wetten én de taal, cultuur en geschiedenis van het land. ‘Rechtsvergelijking is iets anders dan wetsvergelijking. Iedereen kan bij wijze van spreken wetten door chatGPT halen. Maar dan weet je niet hoe een wet is ingebed, wat de impact gaat zijn.’
Enorm tijdrovend
In Italië spreekt ze over hoe de rechtspraak efficiënter kan. Het Nederlandse Openbaar Ministerie mag dan berucht zijn om de grote stapels achterstallig werk, bij de Italiaanse collega’s is het daarmee nog slechter gesteld. Dat komt doordat enkele fundamentele keuzes anders worden gemaakt, legt Peters uit. In Italië gebeurt namelijk in principe alles in de rechtszaal zelf. De rechter leest niet vóóraf alle stukken, omdat wat daarin staat op de zitting aan bod moet komen. En de verdediging moet altijd de getuigen zelf kunnen bevragen, die daarom fysiek in de rechtbank aanwezig moeten zijn. Die aanpak is enorm tijdrovend.
Pragmatischer
Italië hecht heel sterk aan de rechten van de mens, en in het bijzonder de rechten van verdachten, legt Peters uit. Het is een van de gevolgen van de fascistische Mussolini-tijd, toen Italië geen rechtstaat was. Je ziet dat bijvoorbeeld terug in de inrichting van de rechtszaal: de verdediging staat daar altijd náást de aanklager, die heeft evenveel gewicht. Peters benadrukt dat in Nederland de rechten van verdachten ook belangrijk zijn. ‘Maar we gaan er hier wel pragmatischer mee om. Een schriftelijke getuigenverklaring volstaat vaak.’
Vermoord
Peters’ grote rechtsvergelijkende onderzoek naar Italiaans strafprocesrecht had een verdrietige aanleiding: Advocaat Derk Wiersma en journalist Peter R. de Vries werden in Nederland door georganiseerde criminelen vermoord. ‘Als magistraten, journalisten niet meer veilig hun werk kunnen doen, dan raakt dat het hart van de rechtsstaat.’
Salvatore Profeta wordt gearresteerd door de politie tijdens een inval waarbij de maffiafamilie ‘Guadagna’ uit Palermo werd uitgeschakeld. Palermo, Italië,
12 november 2015.
FOTO: EPA / MIKE PALAZZOTO
Ilonka N. De Keijzer – Faculteit Medische Wetenschappen
Science can never solve one problem without raising ten more problems.
George Bernard Shaw
STELLING
Laura Peters
Laura Peters (1981) is sinds 2023 Universitair hoofddocent straf- en procesrecht in Groningen, waar ze in 2011 begon als postdoc.
Ze studeerde in Nijmegen, waar ze in 2012 promoveerde in Nijmegen. Tijdens haar promotieonderzoek was ze gastonderzoeker in Freiburg (Duitsland) en Bologna.
Ze maakte de podcastserie ‘De strijd tegen de maffia’, met toonaangevende experts uit Nederland en Italië.
Peters liep deze zomer voor de tweede keer de Nijmeegse vierdaagse uit. (‘Dan ben ik weer even vier dagen thuis onder mensen met een zachte g. En het is een fysieke overwinning’)
In Italië was men al stappen verder met de aanpak van maffiacriminaliteit. Zelfs in Nederland zijn de namen van Paolo Borsellino en vooral Giovanni Falcone bekend. Deze onderzoeksrechters pionierden in de jaren negentig met nieuwe methoden. Zo introduceerden ze bijvoorbeeld de kroongetuige. Een kleinere vis uit een maffianetwerk, die in ruil voor informatie strafvermindering krijgt. Dat vergt veel van die kroongetuigen en hun familie. Immers: wie praat die gaat. Falcone en Borsellino hebben een hoge prijs betaald voor hun inzet, ze zijn beiden vermoord. Maar door hun aanpak zijn talloze maffiosi achter de tralies verdwenen.
Kroongetuigen
Het Nederlandse werk met kroongetuigen is nog in ontwikkeling, daarom is het interessant om te zien hoe de Italiaanse juristen door schade en schande wijs zijn geworden. Peters noemt als voorbeeld dat kroongetuigen in Italië binnen 180 dagen moeten vertellen wat ze weten. Dat hoeft nog niet in detail worden vastgelegd, maar hun verklaring moet wel aangeven wat hun informatie ongeveer omhelst. Anders kan de kroongetuige de informatie zijn verhaal over jaren uitsmeren en voorwaarden stellen. ‘Ze komen dan in een onderhandelingspositie en daarmee kunnen ze het Openbaar Ministerie onder druk zetten.’
Geen beveiliging
Ook zijn ze in Italië verder met de persoonsbeveiliging. Officieren van Justitie, advocaten en familieleden van de kroongetuigen worden van meet af aan goed beschermd. Voor rechters ligt dat anders; Peters kent rechters die tijdens het proces pertinent niet beveiligd willen worden. Ze vrezen dat dat de schijn van partijdigheid zou wekken. ‘Ik heb in Palermo aan rechters die op zulke zaken zaten gevraagd. “Krijgen jullie counseling, hebben jullie psychologische begeleiding?” Dan keken ze me glazig aan. Zij redeneren: dit hoort bij mijn werk, dus ik doe het.’
Definitie maffiacriminaliteit
Een ander punt waarbij Nederland in Italië zijn licht kan opsteken, is de definitie van ‘maffia’. In Nederland gebruiken we de term ‘ondermijning’ als het gaat om criminaliteit die grote maatschappelijke impact heeft, bijvoorbeeld grootschalige drugscriminaliteit. ‘Dat is beleidstaal, die zeker zinvol is, want zo zijn dingen op de agenda gekomen. Maar als juristen kunnen we er verder niets mee.’ Het Italiaanse strafrecht kent inmiddels wel een heldere definitie van maffiacriminaliteit, waarin bijvoorbeeld de omertà, de geheimhoudingsplicht, en de term onderwerping zijn opgenomen. Wordt iemand volgens die definitie schuldig bevonden aan maffiacriminaliteit, kan hem of haar een zwaardere straf worden opgelegd.
Colleges vergelijkend strafrecht
Inmiddels heeft Peters haar vizier verlegd, en doet ze rechtsvergelijkend onderzoek naar hoe artificiële intelligentie het opnemen van getuigenverklaringen kan automatiseren. Toeleggen op rechtsvergelijking komt in Nederland weinig voor, vertelt ze. Collega’s die het oppakken doen het er vaak bij, naast een andere expertise.
Als beginnende rechtenstudent had Peters geen idee dat dit haar pad zou worden, ze wist simpelweg nog niet dat dit pad bestond. Het werd rechten omdat ze maatschappelijke impact wilde maken. Een uitwisseling in Rome bevestigde wat ze al dacht: haar werk moest een internationaal karakter hebben. Toen ze eenmaal aanschoof bij colleges vergelijkend strafrecht was het een gedane zaak. ‘Mijn docent en later promotor Peter Tak zei altijd: “strafrechtvergelijking is lezen, schrijven, presenteren, netwerken en reizen.” Dat was alles wat ik wilde, en dat doe ik nu ook. Ik probeer nieuwe mensen te enthousiasmeren, ik wil ze laten zien dat een wetenschapper niet iemand hoeft te zijn die zich met boeken in een kamer opsluit.’
“
‘Voor rechters in Palermo horen risico’s bij het vak’
Context wetten
Peters raakte bij de Italianen in de kijker, vanwege haar jarenlange rechtsvergelijkende onderzoek en haar kennis van de Italiaanse taal en cultuur. Voor een groot project verdiepte ze zich in de Italiaanse anti-maffiawetgeving. Konden beide landen iets van elkaar opsteken? Peters denkt absoluut van wel.
Wetten kun je nooit een-op-een kopiëren, zegt ze, je kunt hoogstens in andere landen inspiratie opdoen. Wetten bestaan immers altijd in een context, in samenhang met andere wetten én de taal, cultuur en geschiedenis van het land. ‘Rechtsvergelijking is iets anders dan wetsvergelijking. Iedereen kan bij wijze van spreken wetten door chatGPT halen. Maar dan weet je niet hoe een wet is ingebed, wat de impact gaat zijn.’
Enorm tijdrovend
In Italië spreekt ze over hoe de rechtspraak efficiënter kan. Het Nederlandse Openbaar Ministerie mag dan berucht zijn om de grote stapels achterstallig werk, bij de Italiaanse collega’s is het daarmee nog slechter gesteld. Dat komt doordat enkele fundamentele keuzes anders worden gemaakt, legt Peters uit. In Italië gebeurt namelijk in principe alles in de rechtszaal zelf. De rechter leest niet vóóraf alle stukken, omdat wat daarin staat op de zitting aan bod moet komen. En de verdediging moet altijd de getuigen zelf kunnen bevragen, die daarom fysiek in de rechtbank aanwezig moeten zijn. Die aanpak is enorm tijdrovend.
Pragmatischer
Italië hecht heel sterk aan de rechten van de mens, en in het bijzonder de rechten van verdachten, legt Peters uit. Het is een van de gevolgen van de fascistische Mussolini-tijd, toen Italië geen rechtstaat was. Je ziet dat bijvoorbeeld terug in de inrichting van de rechtszaal: de verdediging staat daar altijd náást de aanklager, die heeft evenveel gewicht. Peters benadrukt dat in Nederland de rechten van verdachten ook belangrijk zijn. ‘Maar we gaan er hier wel pragmatischer mee om. Een schriftelijke getuigenverklaring volstaat vaak.’
Vermoord
Peters’ grote rechtsvergelijkende onderzoek naar Italiaans strafprocesrecht had een verdrietige aanleiding: Advocaat Derk Wiersma en journalist Peter R. de Vries werden in Nederland door georganiseerde criminelen vermoord. ‘Als magistraten, journalisten niet meer veilig hun werk kunnen doen, dan raakt dat het hart van de rechtsstaat.’
Laura Peters is sinds deze zomer getooid met de titel Cavalliere dell’Ordine della stella d’Italia,
ridder in de orde van de Italiaanse ster. Een hoge Italiaanse onderscheiding, met de handtekening van
de president. De universitair hoofddocent straf- en procesrecht aan de RUG had deze decoratie niet
zien aankomen. ‘Toen ik het mailtje met de uitnodiging kreeg, dacht ik: klopt dit wel? Ik heb zelfs
even bij de ambassade geverifieerd of ik echt naar de residentie moest komen.’
TEKST: FRANKA HUMMELS