VOOR ALTIJD
Studeren in de cel
Willem de Haan begon zijn studie sociologie in 1976 en rondde die in 1984 af; echter niet zonder slag of stoot: ‘In 1979/1980 was ik gedetineerd als totaal dienstweigeraar, ondertussen studeerde ik gewoon verder. Maar dat ging niet altijd gemakkelijk. Zo weigerde de gevangenisdirectie van de militaire gevangenis Nieuwersluis het kunnen beschikken over meerdere studieboeken en moest de studieadviseur uitleggen dat de studenten vaak meerdere boeken tegelijkertijd moesten bestuderen.
Docenten kwamen tentamens afnemen in het Huis van Bewaring; eenmaal deed ik mondeling tentamen op de faculteit, begeleid door twee Marechaussees, waarbij ik een zogenaamde ‘stok in de broek’ moest dragen om te voorkomen dat ik opeens weg zou rennen. De Marechaussees keken ondertussen hun ogen uit, ze waren nog nooit op de universiteit geweest.’
Willem de Haan
Vrede als daad (Bot Uitgevers)
Antia Wiersma – Faculteit der Letteren
De brave women die geschiedenis wisten te schrijven waren geen ‘brave vrouwen’.
STELLING
FOTO: REYER BOXEM
Camping tot vrijheidsbezinning, Appelscha
‘Dat gedachtengoed is in elkaar gestort na de afschaffing van de opkomstplicht in 1996. Je kon vanaf die tijd geen dienst meer weigeren en dus ook niet meer totaalweigeren. Bovendien was de Koude Oorlog voorbij, mét de vrees voor een kernoorlog.’
Oplossen met praten
Daarmee verdween ook het besef van de ernst van oorlog, stelt Willem de Haan. ‘Ik wil dat mensen door mijn boek gaan twijfelen aan het heersende idee, dat er maar één antwoord is op dreiging: je bewapenen en je tanden laten zien. Het is heel slecht doordacht dat je het conflict in Oekraïne alleen oplost met militair geweld. Want wat is dan de uitweg? Dit moet met praten opgelost worden. Hoe is dit ontstaan? Als je kijkt vanaf de inval op 24 februari 2022, kom je er niet uit. Maar ga je terug naar de Val van de Muur en de uitbreiding van de NAVO, dan krijg je een heel ander beeld.
Besef in elk geval dat militair geweld ongelooflijk veel schade oplevert aan burgers en soldaten. En zoek in Godsnaam naar een andere oplossing.’
De Haan was een ‘totaalweigeraar’, zoals ze dat toen noemden bij de antimilitaristische actiegroep Onkruit. Dat betekende dat hij niet alleen de militaire dienst weigerde, maar ook de vervangende maatschappelijke dienst die gewetensbezwaarden konden doen. Uiteindelijk werd hij veroordeeld tot anderhalf jaar cel.
Antimilitarisme
Een vredesactivist is De Haan altijd gebleven, ook nu hij net met pensioen is na veertig jaar in de journalistiek. Nieuw verschenen is zijn boek Vrede als daad. Daarin schrijft hij over zijn tijd bij Onkruit (zwarte verf gooien op straaljagers, vlaggen van de NAVO en het Warschaupact verbranden). Maar ook over het antimilitarisme door de jaren heen (van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, de Russische schrijver Tolstoj, de Nederlandse dominee Bart de Ligt, Mahatma Gandhi, tot aan actiegroepen als Onkruit). En over de vraag waar het antimilitarisme is gebleven nu de Defensie-uitgaven omhooggaan vanwege de oorlog die Rusland begon tegen Oekraïne.
Hou moed
Zelfs zijn geestverwanten van weleer lijken van gedachten te zijn veranderd, beschrijft hij in zijn boek. Wat is het verschil tussen toen en nu? ‘Kijk, wij gingen in die tijd naar de Pinksterlanddagen in Appelscha,’ vertelt Willem de Haan aan de telefoon. ‘Dat bestaat al sinds de jaren dertig en was een samenkomst met Pinksteren van anarchisten. Daar ontmoetten wij andere totaalweigeraars, die in de jaren dertig van de vorige eeuw ook totaal hadden geweigerd. Dat waren oude mannetjes’, die ons als hun opvolgers zagen. Zij waren dolblij dat dit sentiment weer werd opgepikt: het radicale verzet tegen die militaire dienst. Wij beschouwden ons als lid van één grote familie, die al heel lang bestaat. Ik kreeg in de gevangenis ook veel post van die oude mannetjes: “Hou moed en hou vol.” Prachtig!’
TEKST: JURGEN TIEKSTRA
Op donderdag 30 oktober is
Willem de Haan een van de sprekers in Kenniscafé ‘Tot de tanden toe bewapenen’ in Forum Groningen.
Tijdens zijn studie in Groningen in de jaren zeventig kreeg antimilitarist Willem de Haan (68)
voor dienstweigeren een gevangenisstraf van anderhalf jaar. In zijn cel studeerde hij door.
Onlangs verscheen zijn boek Vrede als daad, waarin hij terugkijkt en de vraag stelt:
waar is het vredesactivisme van toen gebleven?
et is 1979: Willem de Haan, 22 jaar oud, student sociologie in Groningen, gaat naar het indelingscentrum van het ministerie Defensie aan de Hereweg en verscheurt voor de ogen van een Defensie-ambtenaar zijn oproep voor de keuring.
VOOR ALTIJD
Op donderdag 30 oktober is
Willem de Haan een van de sprekers in Kenniscafé ‘Tot de tanden toe bewapenen’ in Forum Groningen.
Antia Wiersma – Faculteit der Letteren
De brave women die geschiedenis wisten te schrijven waren geen ‘brave vrouwen’.
STELLING
Willem de Haan
Vrede als daad (Bot Uitgevers)
Studeren in de cel
Willem de Haan begon zijn studie sociologie in 1976 en rondde die in 1984 af; echter niet zonder slag of stoot: ‘In 1979/1980 was ik gedetineerd als totaal dienstweigeraar, ondertussen studeerde ik gewoon verder. Maar dat ging niet altijd gemakkelijk. Zo weigerde de gevangenisdirectie van de militaire gevangenis Nieuwersluis het kunnen beschikken over meerdere studieboeken en moest de studieadviseur uitleggen dat de studenten vaak meerdere boeken tegelijkertijd moesten bestuderen.
Docenten kwamen tentamens afnemen in het Huis van Bewaring; eenmaal deed ik mondeling tentamen op de faculteit, begeleid door twee Marechaussees, waarbij ik een zogenaamde ‘stok in de broek’ moest dragen om te voorkomen dat ik opeens weg zou rennen. De Marechaussees keken ondertussen hun ogen uit, ze waren nog nooit op de universiteit geweest.’
FOTO: REYER BOXEM
‘Dat gedachtengoed is in elkaar gestort na de afschaffing van de opkomstplicht in 1996. Je kon vanaf die tijd geen dienst meer weigeren en dus ook niet meer totaalweigeren. Bovendien was de Koude Oorlog voorbij, mét de vrees voor een kernoorlog.’
Oplossen met praten
Daarmee verdween ook het besef van de ernst van oorlog, stelt Willem de Haan. ‘Ik wil dat mensen door mijn boek gaan twijfelen aan het heersende idee, dat er maar één antwoord is op dreiging: je bewapenen en je tanden laten zien. Het is heel slecht doordacht dat je het conflict in Oekraïne alleen oplost met militair geweld. Want wat is dan de uitweg? Dit moet met praten opgelost worden. Hoe is dit ontstaan? Als je kijkt vanaf de inval op 24 februari 2022, kom je er niet uit. Maar ga je terug naar de Val van de Muur en de uitbreiding van de NAVO, dan krijg je een heel ander beeld.
Besef in elk geval dat militair geweld ongelooflijk veel schade oplevert aan burgers en soldaten. En zoek in Godsnaam naar een andere oplossing.’
Camping tot vrijheidsbezinning, Appelscha
ministerie Defensie aan de Hereweg en verscheurt voor de ogen van een Defensie-ambtenaar zijn oproep voor de keuring. De Haan was een ‘totaal-weigeraar’, zoals ze dat toen noemden bij de antimilitaristische actiegroep Onkruit. Dat betekende dat hij niet alleen de militaire dienst weigerde, maar ook de vervangende maatschappelijke dienst die gewetensbezwaarden konden doen. Uiteindelijk werd hij veroordeeld tot anderhalf jaar cel.
Antimilitarisme
Een vredesactivist is De Haan altijd gebleven, ook nu hij net met pensioen is na veertig jaar in de journalistiek. Nieuw verschenen is zijn boek Vrede als daad. Daarin schrijft hij over zijn tijd bij Onkruit (zwarte verf gooien op straaljagers, vlaggen van de NAVO en het Warschau-pact verbranden). Maar ook over het antimilitarisme door de jaren heen (van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, de Russische schrijver Tolstoj, de Nederlandse dominee Bart de Ligt, Mahatma Gandhi, tot aan actiegroepen als Onkruit). En over de vraag waar het antimilitarisme is gebleven nu de Defensie-uitgaven omhooggaan vanwege de oorlog die Rusland begon tegen Oekraïne.
Hou moed
Zelfs zijn geestverwanten van weleer lijken van gedachten te zijn veranderd, beschrijft hij in zijn boek. Wat is het verschil tussen toen en nu? ‘Kijk, wij gingen in die tijd naar de Pinksterland-dagen in Appelscha,’ vertelt Willem de Haan aan de telefoon. ‘Dat bestaat al sinds de jaren dertig en was een samenkomst met Pinksteren van anarchisten. Daar ontmoetten wij andere totaalweigeraars, die in de jaren dertig van de vorige eeuw ook totaal hadden geweigerd. Dat waren oude mannetjes’, die ons als hun opvolgers zagen. Zij waren dolblij dat dit sentiment weer werd opgepikt: het radicale verzet tegen die militaire dienst. Wij beschouwden ons als lid van één grote familie, die al heel lang bestaat. Ik kreeg in de gevangenis ook veel post van die oude mannetjes: “Hou moed en hou vol.” Prachtig!’
et is 1979: Willem de Haan,
22 jaar oud, student sociologie
in Groningen, gaat naar het indelingscentrum van het
TEKST: JURGEN TIEKSTRA
Tijdens zijn studie in Groningen in de jaren zeventig kreeg antimilitarist Willem de Haan (68) voor dienstweigeren een gevangenisstraf van anderhalf jaar. In zijn cel studeerde hij door. Onlangs verscheen zijn boek Vrede als daad, waarin hij terugkijkt en de vraag stelt: waar is het vredesactivisme van toen gebleven?